هندسه ی به کار رفته در آثار معماری از گذشته تا اکنون چه بوده اند و چه تاثیری بر معماری گذاشته اند؟

هندسه در معماری_ معماری از درون خویش

تناسبات و هماهنگی هایی در جهان وجود دارد که قراردادی نیست و به زمان و مکان بستگی ندارد. درواقع معمار با ایجاد هندسه ی علمی و شهودی، مخاطبان را به شهود جمعی می رساند. حال اگر خود را به عنوان دانشجوی معماری برای دقایقی کنار بگذاریم و در یک خانه قدم بزنیم، هرگز نخواهیم گفت: این خانه عجب هندسه ای دارد!!! اما ناخودآگاه حس خواهیم کرد همه چیز به درستی سر جای خود قرار گرفته است.

برای شروع، ابتدا اصول معماری ایرانی را بار دیگر مرور می کنیم:

مردم واری، به معنای رعایت تناسب میان اندام های ساختمانی با اندام های انسان و توجه به نیازهای او در کار ساختمان سازی. در هر زمان، روش زندگی بوده که برنامه ی کار معماری را پی ریخته است.

پرهیز از بیهودگی، به معنای پرهیز از اسراف است. در مواقعی که فراز (بلندا) ی ساختمان پر و پیمون است و به نمی تواند به دلخواه معمار کوتاه تر شود، با افزودن کاربندی می توان آن را مردم وار کرد. وانگهی باید دانست واژه ی "زیبا" به معنای "زیبنده بودن" و تناسب داشتن است نه قشنگی و جمال.

خود بسندگی، به معنای بوم آوردن بودن است در واقع محصول، همان جایی باشد که ساختمان ساخته می شود.

و اما نیارش، به دانش ایستایی، فن ساختمان و مصالح شناسی گفته شده است به طوریکه معماران گذشته آن را از زیبایی جدا نمی دانستند. آن ها به تجربه به اندازه هایی برای پوشش ها و دهانه ها دست یافته بودند که همه بر پایه ی نیارش بدست آمده بود. پبروی از پیمون، نگرانی معمار را درباره ی نا استواری و نازیبایی ساختمان از بین می برده است. بنابراین با بهره گیری از پیمون و تکرار در اندازه ها، باز هم هیچ دو ساختمانی یکسان در نمی آمد و ویژگی های خود را داشت.

حال در می یابیم که یکی از مسائلی که به وضوح در اصول معماری موج میزند، هندسه و تناسبات، همان جوهر پنهان معماری است.

در معماری ایران، از آنجا که تناسبات و هماهنگی در نظام با بهره گیری از هندسه، معماری سنتی را به وجود آورد، هندسه روند طراحی بهینه را مشخص می کرده است. برای مثال، پیمون ابزاری است که ابعاد و اندازه ها را در معماری ایرانی تنظیم می کند و به دو نوع پیمون کوچک و پیمون بزرگ تقسیم می گردد در حقیقت، پیمون عرض در است که به دو صورت کوچک و بزرگ تقسیم می شود: پیمون کوچک، به طول چهارده گره و معادل نود و سه سانتیمتر؛ پیمون بزرگ، به طول  هیجده گره و معادل صدوبیست سانتیمتر.

در مطالعه کاربرد هندسه در معماری، چه معانی عرفانی آن مدنظر باشد، چه کاربرد نیارشی و چه اندازه های پیمون، تا زمانی که نتوان هندسه را در پلان و نما نشان داد، نمی توان ادعا کرد که چنین شناختی حاصل شده است. این طراحی نیازمند شناسایی درست عناصر هندسی در سطوح مختلف و جایگاه هر عنصر در طرح، درک روابط بین آنها، فنون ترکیب و معانی آن هاست همان چیزی که در خانه های سنتی مان وجود دارد.

هندسه و نیارش با استفاده از پیمون و عنایت به نیاز، عامل تعیین و کنترل ابعاد و اندازه ها و راهنمای دستیابی به نتیجه ای مطلوب است. نیارش در نهایت سادگی، دقیق ترین و صحیح ترین پاسخ را به دست می دهد. هندسه بیشتر با تناسبات خودگرا سروکار دارد و تا حد امکان، ابعاد تابع یکدیگرند و مضربی از هم و در کل پیرو نیاز، اصول ریاضیات و دانش، در همه ی سرزمین ها یکسان است. مسلم اینکه مشخصات مربع، دایره، اشکال منظم هندسی، زوایا، خطوط موازی و غیره در هندسه ها مغایر نیست؛ ولی طرز برداشت و استفاده از هندسه، مختلف است.

حال نیز در می یابیم; چرایی شهود جمعی یکسان تمام انسان ها از هندسه هایی مانند مربع، مستطیل، دایره و ... و هم چنین ابعاد و اندازه ها و تناسبات.

جادوی هندسه که قدم در درون خانه می گذارد...

خودش را فریاد نمی زند، زیرا هرچیز درستی در معماری، ناخودآگاه زیباست و درک می شود

همه چیز را مرتب می کند

تمام فضاها را به درستی کنار هم می چیند، دسترسی هارا نیز در نظر میگیرد

بازشو ها را بیش از حد بلند و کوتاه یا بزرگ و کوچک نمی کند

هر لحظه، خودش را نقد می کند، زیرا اصول را می داند

و به چشم ها احترام می گذارد

و می گوید: مرا را باور کن...

عکس ها از مهسا مصوری