در رشته ی کارشناسی معماری، جدا از دروس پایه و نظری واحد هایی تحت عنوان طرح معماری با موضوعات مختلف به دانشجویان ارائه

می شود.

در واقع طرح معماری اساسی ترین واحد درسی در هر ترم می باشد که روند تبدیل یک موضوع به یک فضا را دنبال می کند.

اولین طرح که تحت عنوان طرح1 معماری نام گرفته است، در واقع اساسی ترین طرح دوره ی کارشناسی تلقی می شود. چرا که در این طرح، دانشجویان با روند کلی طراحی به صورت کمی جدی تر از دروس مقدماتی آشنا می شوند بنابر این امر، نوشتار پیش رو بیشتر پیرامون این طرح می باشد.

طرح 1 معماری غالبا با هدف تمرین و آموختن روش دست یابی به ایده کلی طرح مطرح می شود.در این طرح موضوع بنابر صلاح دید اساتید متنوع است و آن چه اهمیت دارد آشنایی با فرایند طراحی است.

در این فرایند مراحلی طی می شود که به صورت خلاصه به شرح زیر است:

1-بیان موضوع طراحی

این گام اولین مرحله از شروع یک طراحی است که تمامی مراحل بعدی برای دست یابی به نمود ملموسی از این مرحله طی می شود.

در این مرحله موضوعی مانند طراحی یک اقامت گاه بین راهی و یا موضوعات متنوع دیگر بیان می شود.

2-مطالعه پیرامون موضوع طراحی

در این مرحله دانشجویان (غالبا به صورت گروه بندی)به مطالعه و جمع آوری اطلاعات پیرامون موضوع طراحی می پردازند،در این مطالعات به چیستی موضوع از جنبه های مختلف پرداخته می شود و نتیجه مطالعات به روشی ملموس و مناسبی ارائه می گردد.

اغلب موضوعات مطرح شده در طرح 1معماری نیازمند مطالعات پیچیده ای نیست اما در طرح های بعدی این بخش اهمیت زیادی پیدا می کند.

3-آشنایی با مفهوم جمعیت پشتیبان

معماری همواره در تلاش برای خلق فضایی است که انسان ها (و یا سایر موجودات ...)بتوانند از آن بهره ببرند. بنابر این هر طرحی به فراخور موضوع خود دارای بهره بردارانی است که تحت عنوان جمعیت پشتیبان تلقی می شوند.

برای مثال جمعیت پشتیبان یک ترمینال اتوبوس:مسافران،رانندگان،کارمندان و ...می باشند.

4-مطالعه پیرامون جمعیت پشتیبان

در این مرحله با مشخص بودن نوع جمعیت پشتیبان به بررسی و مطالعه پیرامون آن ها پرداخته می شود.در این مطالعه علاوه بر نوع جمعیت، تعداد حدودی آنان،ویژگی های رفتاری،شرایط روانی،نحوه ی برخورد آنان با موضوع طرح، سن،میزان تحصیلات و ... پرداخته می شود.

در واقع در این مرحله به جمع آوری اطلاعاتی پرداخته می شود که به صورت مستقیم یا غیر مستقیم بر نحوه ی طراحی اثر گذار خواهد بود.

(برای مطالعه جزئی تر پیرامون این بحث به پست همکاری تا تحلیل سایت مراجعه کنید)

5-تهیه برنامه فیزیکی

هر موضوع طراحی در معماری در نهایت به صورت فضایی نمود می یابد که این فضا  دارای یک سری ریز فضا می باشد بنابراین در این مرحله از روند طراحی شناخت برنامه فیزیکی اهمیت می یابد.

این برنامه شامل لیستی از ریز فضاهای مورد نیاز به همراه ابعاد و در برخی مواقع اطلاعاتی است که در طراحی آن ریز فضا اهمیت زیادی دارد.

برای مثال در تهیه ی برنامه ی فیزیکی برای یک بیمارستان :تعداد بخش های بستری آن ،تعداد اتاق های هر بخش،ابعاد اتاق ها،فضاهای لازم در هر اتاق و... مطرح می شود.

6-آشنایی با سایت طراحی

پس از کسب اطلاع از موضوع ،جمعیت پشتیبان،برنامه فیزیکی اکنون دانشجویان نیازمند فضایی برای شروع کار عملی طراحی خواهند بود.

به عبارتی ساده تر زمینی تحت عنوان سایت طراحی در اختیار آنان قرار خواهد گرفت تا بتوانند فضای مد نظر را بر روی آن خلق کنند.

7-تحلیل سایت

این مرحله یکی از اساسی ترین مراحل در فرایند طراحی است.

در این مرحله سایت مشخص شده از جهات مختلف مورد شناخت و تحلیل قرار می گیرد. این مراحل شامل شناخت:

موقعیت جغرافیایی،عوامل اقلیمی،عوامل جغرافیایی،همسایگی ها،توپوگرافی،دید و... می باشد

(برای مطالعه جزئی تر پیرامون این بحث به پست همکاری تا تحلیل سایت مراجعه کنید)

8-مطالعه نمونه های مشابه

در این مرحله از طراحی، دانشجویان به مطالعه و بررسی نمونه فضاهای معماری با موضوع مشابه موضوع طرح خود می پردازند.این کار که بیانگر نگاه دیگر طراحان به همان موضوع است برای توجه به تمامی نکات در حین طراحی بسیار مفید می باشد.

9-ترسیم دیاگرام های فضایی

در این مرحله دانشجویان به صورت عملی تر وارد بحث طراحی می شوند.

ترسیم دیاگرام های فضایی به صورت های مختلف و اساسا با هدف  شناخت و بیان ارتباط بین فضاهای مختلف با در نظر گرفتن تناسبات میان این فضاها مطرح می شود.

برای مثال در ترسیم دیاگرام های فضایی مربوط به یک طرح با موضوع بیمارستان، بایستی به ارتباط مستقیم میان بخش اورژانس، جراحی و استریل مرکزی با رعایت تناسبات هر بخش توجه شود.

در واقع دیاگرام ها نمود ترسیمی مطالعات انجام شده ی موثر بر طراحی است که معمولا در قالب حباب هایی با اندازه ی متناسب با فضاها و فلش هایی متنوع  برای بیان انواع ارتباطات میان آن ها ترسیم می شوند.

10-لکه گذاری سایت

در این مرحله با در نظر گرفتن تحلیل سایت و دیاگرام های فضایی به جانمایی فضاهای طرح مورد نظر در سایت طراحی پرداخته می شود.

این مرحله از کار بسیار اساسی است  و نقطه عطفی برای مراحل قبل و بعد از خود تلقی می شود.

11-شکل گیری کانسپت طرح

در این مرحله دانشجویان با توجه به مطالعات موضوعی و موضعی پیرامون سایت، به یک ایده ی کلی در ذهن خود برای طرح می رسند.این ایده در مراحل اولیه می تواند بسیار ساده بیان شود و کم کم با در نظر گرفتن ابعاد دیگر و سناریو شکل گرفته در ذهن، تکمیل گردد.

12-تلاش برای رسیدن به پلان و حجم مطلوب

در روند طراحی روش های متنوعی وجود دارد.این روش ها معمولا به صورت فرم گرا و یا عملکرد گرا بروز می یابند.هرچند که روش های متنوع تری نیز وجود دارد که فعلا در حوزه این بحث نیست.

معمولا روش مطلوب برای طراحی از دید اساتید در طرح 1 معماری روش های عملکردی است.چرا که در این مرحله دانشجو باید قابلیت و توانمندی تبدیل یک  جانمایی فضایی مطلوب و ایده ی ذهنی خود به یک پلان معماری را کسب کند.اما این مسئله غیر قابل انکار است که همواره باید نگاهی دو سویه میان پلان معماری و حجم فضایی وجود داشته باشد.

13-پرورش طرح

این مرحله به صورت کلی بیانگر تمامی کارهایی است که دانشجو و به عبارتی طراح برای ایجاد و بهبود طرح خود انجام می دهد.برخی از این کار ها عبارت اند از:

رعایت تناسبات فضایی،ورود بحث سازه به طرح،مبلمان گذاری،طراحی سایت طراحی و...

14-رسیدن به طرح مورد نظر

پس از طی مراحل ذکر شده که متناسب با هر طرحی کمی بسط می یابد، اکنون یک طرح مطلوب و متناسب با موضوع موردنظر پیش رو خواهد بود که بایستی به شیوه ای مناسب ارائه شود.